Pregled primjenjivih propisa o hemikalijama u 2024.
U prošlom tekstu sam pisala o tome kako se stvorila potreba za regulisanjem hemikalija, te kako je počeo razvoj zakonodavstva u Evropskoj uniji. Danas ću pisati o aktuelnim propisima i osnovnim obavezama koje su definisane za sve koji obavljaju djelatnost sa hemikalijama.
Piše: Nina Pajović, savjetnik za hemikalije, BENS Consulting BiH, „Providing solutions for chemicals management.”
Sa razvojem tehnologija i povećanom potrebom za primjenom hemikalija u različitim segmentima industrije ali i svakodnevnog života, i regulativa je morala da se mijenja. Zato je početkom XXI vijeka došlo da brzog razvoja propisa, a postavljeni su visoki zahtjevi za sve koji se bave proizvodnjom, prometom ili upotrebom hemikalija.
Razvoj propisa o hemikalijama u Evropskoj uniji
Nakon dugogodišnje primjene Direktive Savjeta 67/548/EEC (DSD Direktiva) i Direktive 1999/45/EC (DPD Direktiva), složenost primjene direktiva i globalna kretanja dovela su do usvajanja novih, i danas aktuelnih propisa o hemikalijama.
Prvo je usvojena Uredba 1907/2006 Evropskog parlamenta i Savjeta o registraciji, evaluaciji, autorizaciji i ograničavanju hemikalija (REACH) i osnivanju Evropske agencije za hemikalije (ECHA) – sveobuhvatan i veoma kompleksan propis o hemikalijama. Zatim je usvojena i Uredba 1272/2008 Evropskog parlamenta i Savjeta o klasifikaciji, obilježavanju i pakovanju određenih hemikalija i smješa (CLP). Obe uredbe usvojene su u cilju obezbjeđenja visokog nivoa zaštite zdravlja ljudi i životne sredine.
Ovim, ali i drugim propisima EU, pred proizvođače i uvoznike hemikalija postavljeni su mnogobrojni zahtjevi čije ispunjavanje je uslov za bezbjedno stavljanje hemikalija na tržište Evropske unije. To prvenstveno podrazumijeva dostavljanje propisanih podataka o hemikalijama. Zato je glavni slogan REACH uredbe „No data, no market“: bez pružanja adekvatnih podataka o hemikalijama, na osnovu kojih je moguće upravljati rizikom koji one predstavljaju, nije moguće stavljati hemikalije na tržište Evropske unije.
Propisi o hemikalijama ograničavaju ili u potpunosti zabranjuju proizvodnju ili upotrebu određenih hemikalija za koje je dokazano da predstavljaju neprihvatljiv rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu. Takođe, predviđa se zamjena posebno zabrinjavajućih supstanci bezbjednijim alternativama. Ovo podstiče inovativnost, razvoj tzv. „zelene hemije“, ali i uvođenje principa održivosti u lanac snabdijevanja.
Za profesionalne korisnike, upotreba manje opasnih ili neopasnih hemikalija smanjuje izloženost opasnim hemikalijama na radnom mjestu, ali i potrebu za primjenom mjera zaštite (tehničkih i ličnih).
Razvoj propisa o hemikalijama u Bosni i Hercegovini
Kada je u pitanju Bosna i Hercegovina, regulisanje hemikalija, za koje se smatralo da predstavljaju najveći problem (otrovi), otpočelo je još u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji (SFRJ). 1991. godine usvojen je Zakon o prometu otrova. U skladu sa ovim zakonom definisana je lista otrova za koju je važio poseban režim uvoza – izdavanje pojedinačnih dozvola za uvoz.
Dok je u Evropskoj uniji trajao razvoj modernog zakonodavstva, u našoj regiji su države nastale iz SFRJ ovu oblast počele da regulišu na različite načine. Tako je bilo i u Bosni i Hercegovini.
U Federaciji Bosne i Hercegovine nastavljena je primjena Zakon o prometu otrova na osnovu pravnog akta kojim je regulisano preuzimanje SFRJ propisa u važeće zakonodavstvo. Zakon o hemikalijama („Službene novine Federacije BiH“, broj 77/20) u skladu sa evropskim principima usvojen je tek 2020. godine. Do donošenja podzakonskih akata koji su uslov za primjenu zakona, i dalje je u primjeni Zakon o prometu otrova.
U Republici Srpskoj Zakon o prometu otrova je bio u primjeni do 2006. godine kada je usvojen novi Zakon o otrovima. Ovim zakonom je SFRJ zakonodavstvo donekle inovirano: prvi put je uveden sistem klasifikacije i obilježavanja opasnosti koji je već bio u primjeni u zemljama Evropske unije. U primjeni su bili narandžasti simboli opasnosti, oznake rizika i oznake bezbjednosti kojih se vjerovatno mnogi sjećaju.
2009. godine u Republici Srpskoj usvojen je Zakon o hemikalijama zasnovan na propisima Evropske unije. Na ovaj način su novine u propisima o hemikalijama veoma brzo nakon Evropske unije počele da se primjenjuju i u Republici Srpskoj. Trenutno aktuelni Zakon o hemikalijama („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 21/18) praćen je nizom podzakonskih akata koji detaljno regulišu ovu oblast.
U Brčko distriktu i dalje ne postoje adekvatni propisi o hemikalijama, što stanje na tržištu Bosne i Hercegovine dodatno komplikuje.
Značajne razlike u pravnom regulisanju hemikalija u BiH
Različita dinamika usvajanja propisa o hemikalijama u Bosni i Hercegovini dovela je do značajnih razlika između procedura koje se primjenjuju u različitim dijelovima Bosne i Hercegovine. Već 18 godina u Bosni i Hercegovini postoje značajne razlike u pravnom regulisanju hemikalija. Takva situacija sa sigurnošću predstavlja opterećenje za privrednike koji se bave proizvodnjom, prometom ali i upotrebom hemikalija.
Dodatno, takva situacija otežava implementaciju ali i kontrolu sprovođenja propisa na zajedničkom tržištu. U narednom tekstu donosim više detalja o zahtjevima propisa u Bosni i Hercegovini.
***
Naslovnica: Bens Consulting
