Zašto i kako je počelo regulisanje oblasti hemikalija?
Možda se pitate da li je ovaj tekst za vas. Možda mislite da se ne bavite hemikalijama i da vas hemikalije uopšte ne interesuju. Sigurno nemate ove dileme ako radite u hemijskoj industriji i direktan ste korisnik ili proizvođač različitih hemikalija. Tada je sve jasno. Ali ako se bavite nekom drugom industrijskom granom, administrativnim poslom, ugostiteljstvom ili ste nezaposleni, onda nije tako jednostavno odgovoriti na pitanje da li se bavite hemikalijama.
Piše: Nina Pajović, savjetnik za hemikalije, BENS Consulting BiH, „Providing solutions for chemicals management.”
Hemikalije su svuda oko nas
Hemikalije je nekada lako prepoznati: sredstva za čišćenje i dezinfekciju, sredstva za zaštitu bilja, lijekovi. Međutim, prisutne su i u našem svakodnevnom životu: u električnim uređajima ili namještaju koje koristimo, hrani i piću koje konzumiramo, garderobi koju nosimo … Spisak je bez kraja.
Kada tako posmatramo stvari, jasno je da se svi na neki način bavimo hemikalijama. One nam olakšavaju svakodnevni život, mogu da unaprijede naše zdravlje, bezbjednost hrane i pića, pomažu nam u kontroli štetočina, štite nas od sunčevog zračenja i imaju bezbroj korisnih osobina koje želimo da iskoristimo. Jednostavno, poboljšavaju naš kvalitet života.
Međutim, ako ih koristimo na neadekvatan način, ne brinemo pravilno o njima i zanemarujemo njihove štetne efekte, hemikalije mogu da ugroze i čovjeka i životnu sredinu.
Štetni efekti hemikalija
Velike količine opasnih hemikalija i polutanata oslobađaju se u životnu sredinu, zagađuju lanac ishrane i akumuliraju se u našem tijelu gdje mogu dovesti do značajnih štetnih efekata na zdravlje. Pri tom, zagađenje ne poznaje granice.
U Servisu hemijskih sažetaka (CAS) Američkog hemijskog društva registrovano je preko 142 miliona različitih hemikalija. Međutim, samo dio njih nalazi se u prometu. Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu (UNEP) i Međunarodni savjet udruženja hemijske industrije (ICCA) procjenjuju da se u prometu nalazi između 40 i 60 hiljada hemikalija, pri čemu 6000 hemikalija čini 99% ukupne količine prometovanih hemikalija.
Prema procjenama UNEP-a[1], vrijednost hemijske industrije je 2017. godine iznosila 5 triliona američkih dolara, a očekuje se da će do 2030. godine ovaj iznos biti uduplan.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (WHO)[2], procjenjuje se da je više od 2 miliona smrtnih slučajeva u 2019. godini povezano sa hemikalijama.
Posljedice lošeg upravljanja hemikalijama mogu imati nesagledive posljedice po zdravlje, životnu sredinu ali i ekonomiju. Razmislite samo o mogućim troškovima za saniranje posljedica ispuštanja hemikalija u životnu sredinu (sjetimo se nesreća u italijanskom Sevesu 1976. godine ili indijskom Bopalu 1984. godine). Koliko sredstava je potrebno za oporavak zemljišta zbog neracionalne upotrebe pesticida? Koliko košta liječenje karcinoma ili hroničnih plućnih bolesti uzrokovanih izloženošću nekim hemikalijama? Koliko jedno društvo košta smanjena intelektualna sposobnost pojedinaca zbog izloženosti olovu ili živi u ranoj fazi razvoja? Koliko košta izgubljeni život?
Zato je veoma važno da proizvodnja, promet i upotreba hemikalija budu jasno regulisani i kontrolisani. Pri tom je potrebno pratiti hemikalije tokom cijelog životnog ciklusa, od proizvodnje, transporta, skladištenja, upotrebe, pa do odlaganja.
Hemikalije su prepoznate kao globalno pitanje te su obuhvaćene Agendom 2030 za održiv razvoj. Pored globalnih inicijativa, veoma je važno da pitanje hemikalija bude regulisano u nacionalnim zakonodavstvima.
Početak regulisanja hemikalija u Evropskoj uniji
S obzirom na opredijeljenost Bosne i Hercegovine za pridruživanje Evropskoj uniji, ali i obaveze koje smo u tom kontekstu preuzeli, za nas su posebno značajni propisi koji se u oblasti hemikalija donose u Evropskoj uniji. A ti propisi su se brzo razvijali i često mijenjali.
U Evropskoj uniji regulisanje oblasti hemikalija počelo je još 1967. godine. Tada je usvojena Direktiva Savjeta 67/548/EEC o usaglašavanju zakona, propisa i administrativnih odredaba koje se odnose na klasifikaciju, pakovanje i obilježavanje opasnih supstanci (DSD Direktiva). Tek 1999. godine, 32 godine nakon DSD direktive, usvojena je Direktiva 1999/45/EC Evropskog parlamenta i Savjeta o usaglašavanju zakona, propisa i administrativnih odredaba zemalja članica koje se odnose na klasifikaciju, pakovanje i obilježavanje opasnih proizvoda (DPD Direktiva).
Države članice su u svoje zakonodavstvo pravila usvojena direktivama mogla implementirati različitom dinamikom i na različite načine. To je dovelo do neujednačene implementacije direktiva u Evropskoj uniji. Zato se ukazala potreba da ovakvo kompleksni propisi budu utvrđeni u formi uredbe što je uslov za identičnu implementaciju u svim članicama Evropske unije. I u tom pravcu će ići dalji razvoj zakonodavstva Evropske unije.
O novim propisima Evropske unije ali i razvoju zakonodavstva u Bosni i Hercegovini pisaću detaljnije u sljedećem tekstu.
***
Naslovna slika / image by Peter H from Pixabay
[1] United Nations Environment Programme (2019), Global Chemicals Outlook II, From Legacies to Innovative Solutions: Implementing the 2030 Agenda for Sustainable Development, Dostupno na: https://www.unep.org/resources/report/global-chemicals-outlook-ii-legacies-innovative-solutions
[2] World Health Organization (2019), Healthy environments for healthier populations: why do they matter and what can we do?, Dostupno na: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-CED-PHE-DO-19.01
